Các sử gia khi xem các tài liệu các văn khố Nga đã chứng nhận là Stalin đã tham dự chặt chẽ vào cuộc thanh lọc. Sử gia Nga Oleg V. Khlevniuk nhận định “…những lý thuyết là cuộc thanh lọc xảy ra bất thình lình, do mất sự kiểm soát của trung ương về việc trấn áp tập thể, và về vai trò các lãnh tụ địa phương về việc gây ra cuộc thanh trừng là thiếu những bằng chứng lịch sử.”[29] Chính cá nhân Stalin đã điều hành Yezhov tra khảo những người đã không nhận tội. Thí dụ, ông ta đã nói với Yezhov "Không phải bây giờ là lúc để ép hắn và buộc hắn báo cáo về những việc làm bẩn thỉu của hắn hay sao? Hắn đang ở đâu, nhà tù hay khách sạn?". Trong một trường hợp khác, khi xem lại một trong các danh sách của Yezhov, ông ta đã thêm tên của M. I. Baranov vào và nói "đánh, đánh!"[30]

Bên cạnh việc cho phép tra khảo, Stalin cũng đã ký 357 danh sách vào năm 1937 và 1938 cho phép xử tử 40.000 người, và vào khoảng 90% số người này đã được xác nhận là đã bị bắn.[21] Trong khi xem lại một trong những danh sách này, Stalin đã lẩm bẩm một mình: "Trong 10 hay 20 năm nữa, ai còn nhớ tới những người này? Không ai cả. Ai còn nhớ dến những tên mà Ivan Hung đế đã loại trừ? Không ai cả."[31]

Tuy nhiên, cũng là không công bằng nếu quy mọi trách nhiệm cho Stalin. Stalin đã không thể tiến hành hoặc kiểm soát tất cả mọi thứ đã xảy ra trong Đảng và cả nước. Trong một ngày, Stalin phải đưa ra hàng trăm quyết định mà ông chịu trách nhiệm, từ chăn nuôi heo đến tàu điện ngầm, rồi chính sách bảo vệ Tổ quốc. Ông phải gặp hàng loạt các chuyên gia, nghe hàng chục báo cáo và giải quyết tranh chấp khác nhau giữa các phe phái về việc phân bổ ngân sách hoặc nhân sự. Ông là một nhà điều hành, và thực tế đó buộc ông phải uỷ quyền cho cấp dưới của mình, mỗi người có ý kiến ​​của riêng mình, với các lợi ích khác nhau.[32] Các cán bộ địa phương được ủy quyền hoàn toàn có thể hiểu sai hoặc làm trái với những gì mà Stalin chỉ đạo ban đầu, khiến việc thanh lọc trở nên tràn lan, dẫn tới kết quả tiêu cực vượt ngoài phạm vi và mục đích mà Stalin đề ra ban đầu.

Đến giữa thập niên 1980, John Arch Getty, một nhà sử học Mỹ thuộc phái xét lại cho rằng phạm vi quá rộng của những cuộc thanh trừng là kết quả của những căng thẳng to lớn giữa Stalin và các lãnh đạo Đảng Cộng sản tại các địa phương, những người lo rằng bản thân mình cũng bị nghi ngờ, phải tìm ra thật nhiều kẻ "giơ đầu chịu báng" tại địa phương của mình để thực hiện trấn áp. Theo cách này, họ thể hiện sự cảnh giác và không khoan nhượng với những kẻ thù của nhân dân, từ đó tạo được niềm tin với Stalin. Vì thế, do thói đa nghi, cuộc thanh lọc đã lan tràn vô kiểm soát và vượt ra ngoài phạm vi và mục đích ban đầu, "một chuyến bay rơi vào tình trạng hỗn loạn" (Getty, 1985).

Quy mô cuộc thanh lọc trở nên tràn lan cũng là do sự hăng hái quá mức, thậm chí lạm quyền của các cán bộ tại một số địa phương. Ở một số nơi, Andreev nói với Stalin rằng các lãnh đạo đảng địa phương, thông qua kiểm soát của NKVD địa phương, đã bắt giữ oan sai một số lượng lớn người dân vô tội. Tại Saratov, Andreev báo cáo rằng các lãnh đạo địa phương đã làm giả chữ ký của những người bị bắt, nhiều người dân vô tội đã bị bắt giữ. Với sự chấp thuận của Stalin, Andreev tổ chức các cuộc điều ra đặc biệt để xem xét các trường hợp bị oan sai, riêng ở Voronezh là 600 người và đã trả tự do cho những người bị bắt oan, trong khi các lãnh đạo địa phương giờ bị kết tội lạm quyền[33]. Ngay từ trước năm 1938, đã có 53.700 kháng cáo chống lại việc bị xử lý chính trị. Vào tháng 8 năm 1938, đã có 101.233 kháng cáo. Tại thời điểm đó, trong tổng số 154.933 kháng cáo, các cấp ủy Đảng đã kiểm tra 85.273, trong đó 54% số người đã được khôi phục danh dự[34].